Rozwojowi odleżyn można zapobiegać. Znajomość przyczyn powstawania odleżyn i zapobieganie im to podstawa skutecznej profilaktyki. Najczęstszym i najważniejszym czynnikiem wywołującym odleżyny jest długotrwały ucisk na skórę i tkankę podskórną. Z powodu pogorszenia mikrokrążenia następuje zamknięcie światła naczyń krwionośnych, niedokrwienie tkanek, zwolnienie przemiany komórkowej, a w efekcie śmierć komórki, obumieranie tkanek i powstanie odleżyny.
Rada 1. Częsta zmiana pozycji oraz poruszanie się są podstawą zmniejszania ryzyka odleżyn
Przy zmianie pozycji ciała odciążaj miejsce narażone na ucisk i zmienione chorobowo. Musisz regularnie przestrzegać zmiany pozycji ciała, przynajmniej co 2 godz., uwzględniając ułożenia na obu bokach, plecach i brzuchu. Pamiętaj zawsze o stabilizacji pozycji poprzez zastosowanie klinów podporowych lub specjalnych poduszek. Pamiętaj, że najbardziej niebezpieczne dla chorego, z punktu widzenia zagrożenia powstaniem odleżyn, jest ułożenie w pozycji półleżącej lub półsiedzącej. Pozycja ta sprzyja ześlizgiwaniu się, a pacjent stara się temu zapobiec przez zapieranie się piętami o podłoże. Może to spowodować powstanie odleżyn nie tylko na piętach, ale także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej i w rzucie guzów kulszowych. Jeśli jednak dojdzie już do powstania odleżyny, to podstawową zasadą jest to, że chory nie powinien leżeć lub siedzieć na odleżynie.
Rada 2. Zmniejszenie tarcia i ucisku zapobiega rozwojowi odleżyn
Jeżeli chory stale leży, zapobiegaj kontaktowi pomiędzy wyniosłościami kostnymi, takimi jak kolana lub kostki, używając poduszek i klinów piankowych zabezpieczonych pokrowcami z naturalnych włókien. Od wielu lat stosowane są różne tzw. „domowe metody profilaktyki”. Korzystne jest np. wyłożenie łóżka runem owczym, które doskonale nadaje się dla pacjentów wyniszczonych. Podkładki z runa owczego pod pośladkami, piętami i łokciami zmniejszają tarcie miedzy ciałem a podłożem. Można korzystać z poduszeczek, podkładek i kółek pod pośladki wykonanych z miękkiej tkaniny lnianej i wypełnionych siemieniem lnianym (szczególnie w upalne dni).
Każdy pacjent narażony na wystąpienie odleżyn leżący w łóżku powinien być ułożony na urządzeniu redukującym ucisk, takim jak materac pneumatyczny statyczny lub naprzemienny, materac piankowy, żelowy lub wodny. W badaniach porównujących efektywność materacy wykazano, ze zmiennociśnieniowe efektywność znacznie lepiej zapobiegają tworzeniu się odleżyn.
Plecy chorego możemy odciążyć układając go na brzuchu, ale należy pamiętać, że jest to możliwe tylko wtedy, gdy chory jest wydolny oddechowo. Pozycja taka jest także zalecana, gdy chory ma otarcia lub odleżynę na kości krzyżowej. Unikaj unoszenia wezgłowia, bez równoczesnego podparcia kolan – w pozycji takiej skóra zostaje unieruchomiona w płaszczyźnie pościeli, podczas gdy kościec zsuwa się w kierunku nóg łóżka.
Rada 3. Urządzenia ułatwiające przemieszczanie pacjenta
W celu uniknięcia tarcia, pociągania za skórę (możliwość powstania mikrourazów przy cienkiej, wysuszonej skórze) podczas przenoszenia ręcznego chorego, obracania go w łóżku lub podciągania w górę łóżka należy zastosować produkty do łatwego przemieszczania pacjentów, tzw. łatwoślizgi. Celem stosowania tkanin ślizgowych i podkładek odciążających jest rozłożenie ciężaru ciała na możliwie największą powierzchnię tak, aby zmniejszyć ucisk na poszczególne punkty ciała oraz wyeliminowanie tarcia skóry o podłoże, jakim jest prześcieradło i materac. Łatwoślizg może wyglądać jak kawałek bardzo śliskiej tkaniny lub folii albo śpiwór mający w środku materiał o bardzo niskiej przyczepności. Układa się je pod prześcieradłem. Pozycję chorego zmienia się pociągając za łatwoślizg lub specjalne uchwyty, w jakie część z nich jest wyposażona. Przy zmianie pozycji chorego możemy zastosować technikę „hamaka”, tj. nie dotykamy bezpośrednio ciała chorego, lecz przenosimy go lub obracamy na bok bądź brzuch na łatwoślizgu, lub podkładzie z mocnego płótna. Możemy także zmienić pozycję chorego używając wymienionych poprzednio udogodnień lub pociągając za przeciwległy brzeg prześcieradła. Każdy czynnik, który eliminuje kontakt lub zmniejsza tarcie skóry o pościel będzie redukował możliwość uszkodzeń. Wśród tych czynników są takie jak: skrobia kukurydziana, kremy i opatrunki ochronne, którymi zabezpieczamy miejsca podrażnione (takie jak cienkie hydrokoloidy np. Granuflex Extra Thin lub opatrunki piankowe np. AQUACEL Foam) oraz poduszki i podpórki ochronne.
W przypadku korzystania z wózka, powinniśmy przekonać osobę zagrożoną powstaniem odleżyny by stosowała poniższe zalecenia:
- Zmieniaj pozycję siedzenia.
- Unoś się co 15-20 minut, aby chwilowo odciążyć miejsca nadmiernie obciążone i ułatwić lepsze ukrwienie tej okolicy, jeśli jest to niemożliwe, siedzenie w wózku nie powinno trwać dłużej niż 2-3 godziny.
- Stosuj poduszki zmiennociśnieniowe lub inne, odciążające okolicę guzów kulszowych i rozkładające ciężar ciała na większy obszar.
Jeśli osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim nie może wykonać powyższych zaleceń samodzielnie, opiekun musi jej w tym pomóc.